این هفته چی بخونیم؟ (69)

در فرشته‌های کاغذی این هفته می‌خوانیم:

• معرفی تاریخ جنون، نوشته‌ی میشل فوکو/ محبوبه عموشاهی
• معرفی در جنگ میان باطل و باطل‌تر، مجموعه‌رباعی زینب اطهری/ هادی کیکاووسی

1. کتاب «تاریخ جنون» نوشته‌ی «میشل فوکو» در سال ۱۹۶۱ است که توسط «فاطمه ولیانی» ترجمه شده و نشر «هرمس» آن را منتشر کرده است.کتاب، معنی جنون را در دوره‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد و به تاثیری که جامعه روی مفهوم آن داشته است، می‌پردازد.میشل فوکو در کتاب، به تحلیل معنی و درک جامعه از جنون در چند دوره‌ی مختلف از قرون وسطی تا دوره‌ی رنسانس، عصر روشنگری و دوره‌ی مدرن می‌پردازد. اگرچه کتاب در جاهایی به روش‌های درمانی مختلف اشاره می‌کند اما بیشتر از اینکه به جنون با دیدی پزشکی نگاه کند، مفهوم آن را از دیدگاهی فلسفی و اجتماعی در دوره‌های مختلف، مورد تحلیل قرار می‌دهد.در اوایل کتاب، فوکو به مراکز نگهداری افرادی که جذام داشته‌اند و طرد آن‌ها از جامعه می‌پردازد. این موضوع شروعی می‌شود برای جدا شدن و طردشدگی بعضی افراد جامعه از دیگران به‌واسطه‌ی تعریف و معیارهای مختلف جامعه. تعریفی که ارتباط پیچیده‌ای دارد با ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، ادبی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی و… مفهومی که در طول دوره‌های مختلف تغییر می‌کند و ثابت باقی نمی‌ماند.همچنین کتاب ارجاعات زیادی به نویسندگان، نقاشان و فیلسوفانی مثل «مارکی دو ساد»، «نیچه»، «بلز پاسکال»، «فئودور داستایفسکی»، «فرانچسکو گویا»، «آنتوان آرتو»، «ونسان ون گوگ» و «هیرونیموس بوش» دارد. کتاب را برای خواندن پیشنهاد می‌کنم.

محبوبه عموشاهی

*********

2. «در جنگ میان باطل و باطل‌تر» دومین مجموعه‌رباعی «زینب اطهری» است که به‌تازگی توسط نشر «مهری» در لندن منتشر شده است. مجموعه‌ی تازه‌ی خانم اطهری شامل ۱۰۰ رباعی است که طبق نوشته‌ی پشت کتاب، بازتاب واقعی نسلی سرکوب‌شده و شکست‌خورده است. آیینه‌ای که بی‌هیچ سانسوری تلخی زندگی را به ما نشان می‌دهد و زینب اطهری، تنها روایتگری صادق است که با اشک به رفتن خودش خیره شده است.

رویکرد خاص او به رباعی و تن درندادن به سانسور رایج درون کشور و انتشار اثرش در بیرون از ایران همگی تازگی دارد، که باعث شده تا اشعار او از مضامین خاصی برخوردار باشد. او از رسالتی می‌گوید که در آن شاعر باید بداند که کجا ایستاده و از چه منظری به زمانه‌ی خویش می‌نگرد:«یکی از رسالت‌های مهم شاعران و نویسندگان مستقل از جریان حاکم  این است که آثارشان ایدئولوژی حاکم را بازتولید نکند و به چالش بکشد. رباعی را قالبی یافتم که ظرفیت عمیق‌ترین احساسات و تفکرات و جهان‌نگری ژرف را در خود دارد. اصیل‌ترین بازتابگر بافت فکری و فرهنگی جامعه‌ی ما و موجزترین سبک ابراز شهودشاعرانه است.»

یک‌صد رباعی که در کتاب آمده است، محصول جهان‌بینی ویژه‌ی شاعر است. نگاهی عمیقبه مسائلی که شاید برای نخستین‌بار در یک مجموعه‌رباعی وارد شده باشد. ازجمله خصوصیات بارز این مجموعه، نگاهی است که شاعر به حیوانات دارد. او می‌گوید:«من در رباعی‌هام سعی کردم به غیریت حیوان اعتبار ببخشم و اولین رباعی‌سرایی باشم که با نگاهی همدلانه به حیوان و حضورش در مجموعه‌ا‌م که بازنمایی آرمانی حضور توأم با امنیتش در جهان است، تشخص بدهم؛ گویی حیوان تنها در رؤیا و تخیل کلمات شاعر و نویسنده است که امنیت حقیقی را می‌تواند تجربه کند و این آرزویی والایش‌یافته از رنج بی‌کرانی‌ست که در ستم به حیوانات و طبیعت شاهدیم.»

خشکیده لب و نای سگی آواره

خون می‌چکد از پای سگی آواره

کابوس پُر از تفنگ و دار و سم تا

خالی شدن جای سگی آواره

انعکاس چنین تصویری از رنج موجوداتایران‌زمین و ساخت رباعی از چنین معضلی از دید شاعر، قرار گرفتن مردم در جریان این رنج و دخیل کردن آن‌ها در این وقایع است. موضوعی که البته از دید وی باعث جدا شدن از جریان فکری می‌شود که نوشتن از حیوانات را نمی‌پسندد و آن را غیریتی مطرود می‌شمارد. شاعر در اشعارش از این نادیده گرفتن‌ها گله‌مند است و سعی دارد تا به رنج این موجودات، فرصت و اعتباری برای دیده شدنشان بدهد.

«سمعک برای نقطه‌ای کر»، انتشارات «نصیرا»ی تهران و «این پنجره به کل جهان مشکوک است»، انتشارات «نورهان» آلمان از دیگر آثار خانم اطهری است.

هادی کیکاووسی