«گذر از تاریخ معاصر ایران با معرفی دو نمایشنامه از نغمه ثمینی»
نغمه ثمینی فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویس ایرانی است. او دکتری پژوهش هنر از دانشگاه تربیت مدرس را دارد و چندین کتاب در زمینه‌ی نمایشنامه و فیلمنامه تالیف کرده که جوایز بسیاری به دست آورده‌اند. او در زمینه‌ی ترجمه نیز فعال بوده است.
معرفی دو نمایشنامه‌ی «شکلک» و «خواب در فنجان خالی»، بهانه‌ای است برای آشنایی با آثار نغمه ثمینی.
«شکلک»
این نمایشنامه در سبک رئالیسم جادویی در سال ۱۳۸۵ توسط نشر نی منتشر شده است. در این نمایش شاهد دو دوره از تاریخ ایران هستیم:
۱. عهد مشروطه و زمان روی کار آمدن حزب توده و ظهور روشنفکران ایرانی
۲. سال‌ها پس از انقلاب جمهوری اسلامی و دورهی اصلاحات و شرایط سیاسی آن دوران
زوجی در پی یافتن سرپناه به خانهای متروکه می‌رسند. «شریف» مرد جوانی است که دانشگاه را رها کرده است. او در آژانس کار می‌کند و «نرگس» شریک او ماه نهم حاملگی را پشت‌سر می‌گذارد. این زوج به علت مخالفت خانواده، تن به رابطه‌ای مخفیانه داده‌اند و حالا زن باردار است.
خانهای متروکه، محل زندگی «عالیه» و «حسن» است؛ زوجی که حدودا سال‌های نزدیک به ۱۳۰۰ در آنجا زندگی می‌کردند.
حسن نوچه‌ی مردی به اسم «شعبان خان» است. شعبان طرفدار حکومت وقت است و با حزب توده و تفکرات آن‌ها مشکل دارد.
حسن یک شب با «نقره»، زنی که مدتی با شعبان در ارتباط عاطفی بوده، می‌خوابد.
حسن، شریف را رقیب عشقی خود می‌داند و مرتب با خطاب کردن توده‌ای سعی در آزار شریف دارد و نرگس نخودی این نمایشنامه است… زن حامله‌ای را می‌بینیم که شک می‌کنیم، پدر فرزندش شریف است یا حسن؟
در این نمایشنامه دو زمان مختلف از تاریخ در یک نقطه نشان داده می‌شود.
شریف و نرگس، عالیه و حسن که از دو زمان مختلف بهم می‌رسند.
آیا بچه‌ای که تاریخ صد ساله‌ی ایران روی دوشش است به دنیا خواهد آمد؟ باید نمایشنامه را خواند.
عالیه و رفتار شیرینش، نقطه‌ی قوت این نمایشنامه است؛ شخصیتی که در عین سادگی، پر از درد جسمی و روحی است.
نغمه ثمینی به بهانه‌ی تشابه اجتماعی و فرهنگی در دو تاریخ مختلف، به نقد شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌پردازد. او از حضور مردمی که همواره تماشاچی هستند، برای بیان شرایط موجود کمک می‌گیرد.
«خواب در فنجان خالی»
این عنوان دیگر از نغمه ثمینی در سال ۱۳۹۰ توسط نشر نی منتشر شد.
در این نمایشنامه نیز شاهد دو دوره از تاریخ ایران هستیم:
۱. بعد از دورهی دولت اصلاحات اواخر دهه هشتاد
۲. دورهی مشروطه
نویسنده لوکیشن هر دو دوره را یک عمارت بزرگ اجدادی قرار داده و از طریق یک‌سری نشانه‌های ظاهری و عاطفی شخصیت‌های هر دو دوره را به هم ربط داده است.
نمایش در ۸ تابلو اتفاق می‌افتد.
در تابلوی اول زوج جوانی را می‌بینیم که یکی از آن‌ها روزنامه‌نگار و آن یکی پزشک است. آن‌ها بنا بر مصلحت بزرگ خاندان که یک پیرزن ۱۲۰ ساله است، با هم ازدواج کرده‌اند. پیرزنی که تنها کارش بریدن سر عکس افراد با قیچی از روزنامه‌هاست.
زوج جوان منتظر مرگ آقاعمه یا ماه لیلی همان پیرزن ۱۲۰ ساله هستند تا طبق قرار قبلی بعد از مرگ وی از بند ازدواج اجباری بیرون بیایند، عمارت را بفروشند و دنبال اهداف خودشان باشند.
در تابلوی اول آقاعمه می‌میرد، اما در تابلوی دوم به علت یک اتفاق نادر پزشکی زنده می‌شود و از اینجا به بعد با یک فضای سورئال مواجه هستیم و در هر پرده، اتفاقات عجیبی می‌افتد.
دو شخصیت دیگر یعنی فرزاد و مهتاب در طول نمایش همراه با ماه لیلی نقش زوج جوان دورهی مشروطه‌ی عمارت را می‌گیرند و برای حل مشکلاتی که از آن دوران گردن خاندان را گرفته است، تلاش می‌کنند.
«خواب در فنجان خالی» یک نمایشنامه‌ی اجتماعی و سیاسی است.
نغمه ثمینی در این نمایش نیز از رابطه‌ی عشقی اعضای عمارت و تکرار آن در دو دورهی تاریخ معاصر ایران استفاده کرده است، تا به نقد سیاسی هر دو دوره بپردازد.
تصور اجرای شخصیت‌هایی که در آن واحد در دو نقش بازی می‌کنند، جالب است.
تفاوت دو نمایشنامه‌ی «شکلک» و «خواب در فنجان خالی» در بازه‌ی زمانی رخ دادن ماجراست.
در «شکلک» بازه‌ی زمانی ثابت است و شخصیت‌ها متفاوت. اما در «خواب در فنجان خالی» بازه‌ی زمانی متغیر است و شخصیت‌ها ثابت.
کاملاً واضح است که نغمه ثمینی تاریخ معاصر را خوب می‌شناسد.
اگر شما نیز به شناخت مسائل اجتماعی و سیاسی حاکم بر تاریخ معاصر ایران علاقمند هستید، فرصت خواندن آثار نغمه ثمینی را از دست ندهید.
● اعظم اسعدی●
◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️◾️
کتاب «فاصله و داستان‌های دیگر» از «ریموند کارور»، با ترجمه‌ی «مصطفی مستور» توسط نشر «مرکز» منتشر شده است.
کتاب شامل دو بخش است، ؛ بخش اولش مقالاتی در معرفی کارور و نقد و بررسی آثار اوست و بخش دوم، شامل ۱۲ تا داستان کوتاه است.
تم کلی آثار این کتاب، مثل سایر آثار کارور ذیل رئالیسم کثیف و ساده‌نویسی ابزورد و روزمرگی می‌گنجد و شاید برای لمس آن، دیدن فیلم «Short cuts» از «رابرت آلتمن» که برگرفته از این کتاب و خاصه، داستان «آن‌ها شوهر تو نیستند» است، بتواند به درک بهتر فضایی کمک کند که در آن، اخلاقیات و امتیازهای برساخته‌ی جهانِ غرق در هم‌آمیزی سنت و مدرنیته، رنگ باخته است و درست و غلط‌ها و نظام قراردادهای اجتماعی، اعتبارشان را از دست می‌دهند و درون نوعی از روزمرگیِ ملال‌آور حل می‌شوند.
من برخی از داستان‌های این کتاب را مثل «دوچرخه‌ها، بازوها و سیگارها»، قبلاً به صورت منفرد و جدا هم خوانده بودم اما به نظرم خواندن آن در یک نظام پیوستاری منظم، بیشتر به درک فضا و این ژانر کمک می‌کند.
در مجموع می‌توان گفت که ما با کتاب ارزشمندی مواجهیم و ترجمه‌ی نسبتاً روان اثر نیز کمک خوبی به ارتباط مخاطب با کتاب و نثرش کرده است. بعد از گذشت چند داستان، فضای رخوت‌آلود عادی‌شده برای مخاطب، ملموس‌تر و درک‌پذیرتر شده و کشش لازم را بیش از پیش پیدا خواهد کرد، پس به یک یا دو داستان اول کتاب بسنده نکنید و ادامه‌اش دهید.
